موزه بانک سپه
تاریخچه موزه بانک سپه جدید
" بانک سپه درگذر زمان"
بر طبق ماده 3 حکم عمومی قشونی " بانک پهلوی قشون" در سال 1304 در طهران و با سرمایه اصلی به مبلغ یک میلیون تومان به اراده مردم ایران تاسیس شد و هدف اولیه آن، ترفیه حال و رفع احتیاجات صاحب منصبان و افراد قشون و تسهیل استفاده آنان از سرمایه موجود بود. مکان آن نیز در خیابان ناصر خسرو روبروی مدرسه دارالفنون تعیین شد. طی سالهای مختلف نام " بانک پهلوی قشون" به علت اسهامی بودن سرمایه اصلی، دائما درحال تغییر بوده تا اینکه بر اساس بخشنامه ای به "بانک سپه" تغییر نام یافت. از سال 1321 تا سال 1332 مجددا نام " بانک سپه " به " بانک تعاونی سپه" تغییر مییابد ولی به موجب تصویب نامه هیئت دولت مورخ 22 / 11 /1332 نام " بانک تعاونی سپه " مجددا به " بانک سپه " تغییر یافت. پس از انقلاب اسلامی، بر طبق اساسنامه سال 1359 نام بانک، همان " بانک سپه" باقی ماند و هدف آن، ارائه خدمات بانکی به آحاد مردم، تسهیل امور بازرگانی داخلی و خارجی و خدمت در مسیر رشد و شکوفایی اقتصاد کشور تعیین شد.
"نگاهی گذرا بر تاریخچه موزه بانک سپه"
سال1342آغازی است ماندگار در تاریخ سراسر افتخار "موزه بانک سپه"، نقطه عطفی است که با نمایش مسکوکات گردآوری شده ادوار مختلف تاریخ ایران زمین همراه است، مسکوکاتی کمیاب و گاه نایاب. شروعی است خاطره انگیز از موزهای که نه تنها در خاورمیانه زبانزد خاص و عام شد بلکه اکنون به پشتوانه غنای آثار، در زمره تخصصی ترین موزه های سکه دنیا به شمار میرود. مکانی علمی تخصصی که با نام " موزه سکه بانک سپه " در سال 1352 از بازدیدهای اختصاصی خارج و درهای خود را به طور رایگان به روی تمامی علاقهمندان تاریخ این مرز و بوم گشود و با همت والای تلاش گران این حوزه خطیر توانست سرآمد موزه های بانکی کشور شود و در عرصه بین المللی نیز جایگاهی قابل توجه یابد.
با گذشت زمان و تغییر نگرش جامعه نسبت به موزهها و همچنین حجم آثار گرانبهای به نمایش در نیامده، نیاز به گسترش و تغییرات اساسی در موزه احساس شد و در سال1395 و در وسعتی بیشتر، با بهرهگیری از تابلوهای نقاشی هنرمندان معاصر و اشیاء و مدارک و اسناد پر قدمت بانک و نمایی بازسازی شده از شعبه قدیمی مشهد، موزهای بسیار جذاب و حرفهای با نام اولیه خود یعنی " موزه بانک سپه " و این بار در قالب سه تالار تخصصی و مجزا با عناوین " تالار سکه " ، " تالار نقاشی" و " تالار بانک سپه به روایت تاریخ " با رویکردی پژوهشی، شروعی دوباره و پرقدرت داشت. ناگفته نماند که " کارگاه مرمت سکه " از دیگر وجوه ممتاز و رقابتی " موزه بانک سپه " است. در این کارگاه بطور مستمر و دورهای، سکههای موجود زیر نظر متخصص امر بازبینی و درصورت نیاز، مرمت میشود که این ظرفیت ارزشمند، برای حفظ سلامت مسکوکات امری حیاتی تلقی می شود. وجود " سالن همایش " در بخش جنوبی موزه با ظرفیتی محدود، فضایی آرام و دلنشین را برای حضور علاقمندان خارجی و میهمانان محترم از مراکز تحقیقاتی، دانشگاه ها، مدارس و سایر ادارات و سازمانها به منظور بازدیدهای گروهی فراهم آورده است تا ضمن خیرمقدم و آشنایی با خدمات ماندگار و تاریخ ساز بانک سپه، مطلعی باشد شایسته در نقطه آغازین ورود به " موزه بانک سپه ".
به نشان حفظ قدمت، پس از ورود به موزه، اولین بخشی که توجه ما را جلب میکند " تالار سکه " است . در ابتدا مناسب است با توجه به تغییرات تکاملی ابزار داد و ستد که در نخستین ویترین تالار به نمایش درآمده است از نوع تجارت و مبادلات در دوران قبل از میلاد بدانیم که براساس تهاتر یا مبادله کالا به کالا با سنگهایی نظیر لاجورد، ابسیدین، آمیتیس، سنگ نمک، صدف، قهوه و...انجام میگرفت. پس از کشف فلز، انسان آن را به عنوان جنسی گرانبها و نایاب به اشکال مختلف در تجارت مورد استفاده قرار داد چون دیگ، تخته های فلزی و سپس آلات و ادوات تزیینی با کیفیتهای متفاوت. آخرین دستاورد بشر از فلز قبل از ضرب سکه، حلقههای مبادلاتی است به نام اوتن که در داد و ستدها مورد استفاده قرار میگرفت که تعدادی از آن ها در تالار سکه رخ نمایی می کند.
اما اگر به قدمت سکههای این موزه نگاهی داشته باشیم، قدیمیترین سکههایی که تاکنون کشف شده است مربوط به قرون 7و8 پیش از میلاد در منطقه اژین آسیای صغیر میباشد که در ویترینی جذاب به نمایش گذاشته شده است. جالب آنکه اولین سکهای که از لحاظ قطر، وزن و جنس دارای استاندارد است سکه ای است به نام کرزوئید منتسب به پادشاه کرزوس حاکم لیدی در آسیای صغیر مربوط به قرون 5 و6 پیش از میلاد، که این سکه نیز به همراه سایر سکههای کمیاب و حتی نایاب در اولین ویترین تالار سکه موزه بانک سپه تحت عنوان آسیای صغیر به زیبایی هرچه تمام به نمایش گذاشته شده است و سیر تحول و تطور تجارت را به طور خلاصه روایت کرده است.
از جذابیتهای سکه همین مطلب بس که شما با دیدن آن به اقتصاد، سیاست، مذهب، آداب و رسوم، خط و زبان، فرهنگ و نوع پوشش یک ملت پی میبرید. بعد از ویترین آسیای صغیر ویترین دوره هخامنشی است.
هر چند سایر ادوار تاریخی چون اسکندر و جانشینانش، اشکانیان و ساسانیان به عنوان حکومتهای مرکزی در این موزه از غنای خاصی برخوردار هستند، اما دوره هخامنشی در این موزه نه تنها از نظر قدمت بلکه کیفیت و کمیت حرف اول را می زند. از این مقوله که بگذریم تنوعی که در سکههای دوره اشکانی و ساسانی دیده می شود را نه تنها نمیتوان انکار کرد بلکه در میان آنها نیز سکه هایی را مییابیم که در کمتر مجموعهای وجود دارد و می توان آن را برگ برنده دیگری برای "موزه بانک سپه" به شمار آورد .
از خصوصیات منحصر بفرد دیگر سکه های این تالار ، وجود تنوع حکومتهای محلی است که گاه به صورت مستقل و یا نیمه مستقل حکومت میکنند و عمرشان به قرنی میکشد. مانند شاهزادگان پارس، خاراکس، الیمایی و بعدها هفتالیان و کوشانیان که مناطق کوهستانی را ترجیح میدهند و یا باختریان که حاکمانشان گاه یونانی است گاه از خاندانهای اشکانی. همچنین در دوره گذار که به نام عرب ساسانی معروف است.
نه تنها با سکههای این دوره و سکههای عرب طبرستان روبرو می شویم بلکه سکههای خاص دیگری را نیز مشاهده میکنیم.
در دوره اسلامی نیز حکومت های محلی بسیارند و تا در کتب تاریخ تورقی نکنی نمیتوانی پی به وجود واقعی آنها ببری چون سالاریان، باوندیان، بنی دلف، بنی ساج، بنی طولون و همچنین حاکمان محلی وجود دارند که از خود سورشارژهایی بر روی سکه بجای گذارده اند که حاکی از محدود بودن دوران حکومتشان است و این خود جذابیت سکه های این تالار را صد چندان کرده است. بیگمان یکی از شاخصههای منحصر بفرد " موزه بانک سپه " همین تصویر منسجم و صد البته متلاطم از سیر تاریخی سرزمین مادری در " تالار سکه " است که آن را به یک قطب پژوهشی زاینده بدل کرده است. این ها تنها بخشی از گنجینه غنی و منحصر بفرد مسکوکات تالار سکه هستند که از این بیشتر در مقال نمیگنجد. در نگاهی دیگر در همین تالار، با دو اثر فاخر به عنوان اسناد تاریخی دوره های آق قویونلو و دوره صفویه روبرو می شویم که هر دو نه تنها دارای حاشیه نویسی و مهر و امضا هستند بلکه به خط تعلیق با مرکب و لاجورد و زر نوشته شدهاند و اساتیدی چون عباس زریاب خویی و محمد تقی مصطفوی و تنی چند از اساتید فن بر روی آنها بررسی و مطالعه کرده اند.
و اما "تالار نقاشی"، که پس از " تالار سکه " به زیبایی هرچه تمام جانمایی شده است، با تابلوهایی رنگارنگ و بهرهمند از تکنیکها و سبکهای متفاوت استادانی صاحب نام و هنرمندانی برجسته که شما را به آرامی از حال و هوای تاریخی مسکوکات خارج و به روزگار معاصر میرساند آن هم با حسی وصف ناشدنی. به عمق هر تابلو نقاشی که نگاه کنی تفکر خلاق و ذهن پویای هنرمندی را نظاره میکنی که از اوضاع پیرامون به چنان وحدت معنایی رسیده است که اثرش، حالت را خوب می کند. همانند برخی آثار سهراب سپهری که با تابلوهای آبرنگ زمینه نخودی خود، حس و حال گرمی کاشان را القا میکند و از طرفی رنگ سبز و پر نشاط درختان، که کوچه باغهای محل را تداعی و تعلق خاطرش را به آن مکان در ذهن بیننده می آفریند.
و یا ایران درّودی با آن گلهای زیبای بی ریشه و در هوا معلق ،آن هم در فضایی وهم آلود که گویی در خواب و رویا به سر میبری
و یا تابلوهای بی نهایت زنده صادق تبریزی، که سبک سقاخانه را با اساطیر عاشقانه ایرانی همراه با رنگهای زنده و شاد تلفیق کرده بود. در واقع سبک سوررئالیسم با تم مذهبی و عاشقانه با رنگهای تند در تابلوهایش متبلور است. گویی همین الان با پرویز تناولی درحال قدم زدن در خیابانهای اطراف بارگاه حضرت شاه عبدالعظیم(ع) است که با پوسترهای مذهبی پر رنگ و لعاب روبرو میشوند و باهم تصمیم میگیرند در سبک سوررئالیسم از رنگهای تند همراه با تم مذهبی استفاده کنند و نام آن را هم سبک سقاخانهای بگذارند. البته که تبریزی با اساطیر عاشقانه ایرانی نیز تصاویر را همراه میکند،
در کنار آن ها تابلوهای ناصر اویسی و تنی چند از هنرمندان نیز خودنمایی می کنند که از این سبک پیروی کرده اند .از کارهای اولیه داود امدادیان داد سخن بگوییم که قبل از درخت زندگی بوجود آمده اند، گاه با رنگهای بی نهایت زیبا و تند که سخن از دلبستگی به سبکی است که تناولی و زنده رودی آنرا در نقاشی پایهگذاری کردهاند، کمی آن سو تر نقاشی های پرطرفدار مسعود عربشاهی، از فلسفه و ذن و متافیزیک حرف میزند و اندیشه را از دریچهای دیگر جلا میدهد، همانطورکه حسین کاظمی با قلبی آکنده از زیباییهای خلقت، دنیای فلسفی خویش را به زیبایی هرچه تمام به منصه ظهور رسانده است.
هنوز به نقطه پایانی این موزه غنی و منحصر بفرد و پر بهاء نرسیده ایم، آنجا که تاریخ پرافتخار بانک سپه به مدد تصاویر و چوب ساختهها و آدمکهای نزدیک به واقعیت، با سلیقهای بینظیر روایت شده است. "تالار بانک سپه به روایت تاریخ " سومین سالنی است که نگاههای علاقمندان فرهنگ و هنر این سرزمین را به اشتیاق پاسخ میدهد. این تالار دوست داشتنی و خاطره ساز، تاریخ شفاهی این سازمان عظیم را از سال 1304 تاکنون ترسیم کرده است، از تصویر اولین شعبه بانک سپه در خیابان ناصر خسرو روبروی مدرسه دارالفنون کنونی به نام بانک پهلوی قشون تا تصاویر قرعه کشیهای متعدد در حضور مردم و امکانات بالقوه و بالفعل در طول تاریخ و تسهیلات و تلاش هایی برای آحاد مردم و کارکنانش به همراه مستنداتی چون عکسهای بازمانده از گذشتگان به همراه اسناد قدیمی و همچنین اشیاء مربوط به شعب و در نهایت شعبه بازسازی شده از روی تصویر بانک شعبه مشهد متعلق به سال 1336. همچنین در این تالار، اسنادی دال بر چگونگی ایجاد بانک سپه و سیر تحولی و افت و خیز های اقتصادی و تغییر نامهای متعدد بانک وجود دارد که در برهههای زمانی مختلف حکایاتی را در خصوص این کهن بانک ایرانی بازگو میکند.
آری، "موزه بانک سپه" ندای سرزمین مادری است که از عمق تاریخِ به زحمت گردآوری شدهی این خاک پر بهاء به گوش می رسد، بانک سپه در کنار گامهای پولادین خود در مسیر سازندگی و اعتلای ایران اسلامی، همچنان ماموریتی عظیم را بر دوش دارد و میراث ماندگار ایران عزیز را با افتخار و مراقبتی بی مثال چون فرزندی برومند، مهربانانه با خود حمل می کند تا صدای نسلها در اعماق زمین خاموش نماند و ایران زمین مثل همیشه تاریخ، پابرجا بماند.