موزه بانک سپه
سامانیان
سامان توسط والي خراسان به نام اسد بن عبدالله القسري (105-109 هجري) به اسلام روي آورد.
پسر وي1 به خدمت حكمران خراسان درآمد و مأمون خليفه عباسي بنا به خدمات صادقانه2 او و چهار پسرش حكومت مكانهايي چون سمرقند، فرغانه، شاش و هرات را به نوح، احمد، يحيي و الياس سپرد. به اين ترتيب ماوراءالنهر جاي مناسبي براي اين خاندان شد.
در سال 263 هجري معتمد خليفه عباسي حكومت ماوراءالنهر را به نصربن احمد واگذار نمود و اين منطقه حاصلخيز و غني را تبديل به قلب و مركز دولت ساماني كرد.
سامانيان از حملات تركان غيرمسلمان دشتهاي آسياي مركزي به ماوراءالنهر جلوگيري ميكردند و با قدرت نظامي راههاي كاروان رو و آسياي مركزي را فتح مينمودند اين مسئله نه تنها موجب ثبات اقتصادي و وحدت سياسي و منافع بازرگاني شد بلكه بخارا نيز به عنوان كانون احياي3 زبان فارسي محسوب گرديد.
اسير شدن عمروبن ليث صفاري توسط اسماعيل بن احمد به سال 287 هجري موجب تسلط وي بر نواحي سيستان و خراسان و خوارزم و سلسلههاي محلي افغانستان تا مرزهاي هند گرديد ولي سرانجام در اواخر قرن چهارم هجري قراخانيان و غزنويان به سرزمين سامانيان دست يافتند و اسماعيل المنتصر در سال 395 هجري به عنوان آخرين امير ساماني به قتل رسيد.
سكههاي ساماني از جنس طلا و نقره و برنزند و در مناطق خارج از مرز ايران كنوني چون سرزمينهاي روسيه و لهستان و اسكانديناوي4 بدست آمدهاند و عموماً داراي نوشته و طرح سكههاي عباسي هستند. در اين دوره درهمهايي5 نيز با اندازههاي غيرمتعارف و بزرگ به قطري حدود 48 ميليمتر وجود دارد كه عموماً داراي عيار پاييني هستند و در معاملات محلي از آنها استفاده ميشده است.
ضرابخانههاي اين دوره بيشتر در ناحيه خراسان و نواحي مجاور مشرق قرار دارند ولي به تعداد بيشماري از مكانها نيز برميخوريم كه به علت ناآشنا بودن نام آنها مكان ضرب نامشخص است مانند اخسيكت، اشروسنه، البيار، اوزكند، ايلاق، بنكث، زامين، صغانيان، طغامه، غرجستان، مرغينان، نصرآباد، اندرابه، ختل، راشت، فراه و...
زيرنويس
1-سامان به واسطه قدرداني ازالقسري والي خراسان، نام فرزند خود را اسد گذاشت كه وي به خدمت حكمران خراسان درآمد.
2-مأمون به واسطه خدمات صادقانه اسد پسر سامان حكومت ماوراءالنهر را به وي سپرد.
3-فردوسي در اين عصر به سرودن حماسه ملي همت گماشت.
4-قلمرو سامانيان در اوج قدرت از مرزهاي هند در مشرق تا مركز فلات ايران در مغرب امتداد يافت و ضرب سكه نيز در مناطق دور و خارج از مرزهاي آنان نيز ديده ميشد.
5-اغلب ضرب كوره بدخشان هستند و جمله نصر و من الله و فتح قريب بر روي آنها ديده ميشود.
