موزه بانک سپه
اشکانیان
پارتها از قبايل آريايي بودند كه در نواحي مجاور رود جيحون تا استپهاي كرانه بحرخزر و درياچه اورال به صورت چادرنشيني زندگي ميكردند و با شجاعت و دلاوري دست اسكندر و جانشينانش را از سرزمين ايران كوتاه كردند.
ارشك1 در سال 250 ق.م به شهر نيسا2 رفت و در حدود 248 ق.م به سلطنت رسيد و موجب پايهگذاري حكومتي بزرگ و مقتدر گرديد كه به مدت پنج قرن به طول انجاميد.
دوران اعتلاي فرمانروايي پارتها از سلطنت مهرداد اول (171-138 ق.م) شروع شد كه با تدبير و قدرت توانست تمامي نواحي شمال و ماد و اليمايي و خاراسن و پارس و بابل و باختر را تصرف نمايد و ايران را به يك قدرت جهاني تبديل كند، مهرداد دوم (123- 88 ق.م) نيز باعث گسترش نفوذ به ارمنستان و آسياي صغير و موجب برقراري روابط سياسي با دولت روم گرديد. در قرون متمادي، پادشاهان مختلفي روابط ايران با ساير دول را دچار افت و خيزهاي زيادي كردند و اختلافات و ضعفهاي فراواني بوجود آوردند. چنانكه اختلافات داخلي، جنگهاي مداوم با دولت روم و قدرت گرفتن دولتكوشان كه بر بخشي از جاده ابريشم مسلط شده بود باعث گرديد كه دولت اشكاني به شدت دچار ضعف و انحطاط گردد و سرانجام اردوان3 پنجم فرمانرواي ايران بنا به گفته مورخان رومي در جنگ با روميان پيروز گرديد ولي در جنگ با پادشاه محلي فارس اردشير پايكان در سال 224 ميلادي شكست خورد و در نهايت آرتاواز4 شاهزاده اشكاني با وجود تلاشهاي زياد در سال 228 ميلادي در تيسفون به قتل رسيد و دولت اشكاني شكست خورد.
سكههاي اشكاني از اسناد و مدارك پر ارزش تاريخي هستند كه نه تنها فرهنگ و هنر بلكه تصوير فرمانروايان پارتي را به معرض نمايش ميگذارند.
سكهها عموماً از جنس نقره و برنز هستند كه مبناي پول نقره درهم و بزرگتر آن چهاردرهم و تقسيمات كوچكتر ابول است و برنز نيز كالكوي ناميده ميشود.
عموم پادشاهان اشكاني يا داراي نواري به صورت سربند هستند و يا تاجهايي بصورت كلاهخود مرصع و مجلل بر سر دارند.
بر روي سكههاي برنزي ميتوان ماه و خورشيد و ستاره و گاه نقوش متنوعي چون لنگر و فيل را ديد اما در پشت چهار درهميها فرمانروايان و الهههاي5 يوناني با القاب و عناوين شاهان به صورت عادل، نيكوكار، دوستدار پدر، دوستدار برادر، دوستدار يونان، خودمختار ديده ميشوند كه اغلب اسامي از سلوكيان گرفته شده كه مبيّن منش و اخلاق پارتيان دلير و آزاده نيز ميباشد نوشتههاي روي آنها به خط يوناني است بجز زمان بلاش اول كه آغاز نوشتار خط پهلوي اشكاني ميباشد.
اشكانيان از دو مبدأ تاريخي استفاده ميكردند: سال 312 ق.م مصادف با سال تاجگذاري سلوكوس اول، به نام مبدأ تاريخ سلوكي و ديگري سال 248 ق.م كه مصادف با زمان انتخاب شدن ارشك اول به رهبري پارتيان و اعلام استقلال آنهاست.
سال پارتي موافق با سال خورشيدي است و اسامي دوازده ماه، همان اسامي اوستايي است كه اكنون نيز معمول است. نخستين بار تاريخگذاري بر سكهها در زمان مهرداد اول (138-171 ق.م) مرسوم شد به طوري كه گاهي مطالعه بر روي تاريخ سكهها زمان و مدت حكومت ياغيان و مدعيان سلطنت را معلوم، يا ماههاي منقوش بر آنها، آغاز و پايان سلطنت شاهان را مشخص ميكند.
زيرنويس:
1-به گفته دياكونوف در سال 247 ق.م در شهر آساك ارشك به پادشاهي برگزيده شد و در حدود 217 ق.م در گذشت.
2-نيسا در هجده كيلومتري غرب عشق آباد كنوني است كه از سال 1930 تا امروز به وسيله باستان شناسان روسي مورد كاوش قرار گرفته است.
3-اردوان پنجم (216-224 ميلادي) در دشت هرمزگان (رامهرمز) در جنگ با اردشير اول كشته شد.
4-آرتاواز (224-227 ميلادي) بعضي از مورخان و سكه شناسان معتقدند كه پسر اردوان پنجم است.
5-در زمان اشكانيان چندين شهر يوناني نشين در ايران وجود داشت كه مهمترين آنها سلوكيه بود بنا به اعتقاد ساكنان اين شهرها، هر شهر داراي الههاي خاص بود كه حامي و سمبل شهر محسوب ميشد. الهه و حامي شهر سلوكيه الهه تيشه بود.
