موزه بانک سپه
در تمدنهای باستانی بینالنهرین و فلات ایران، نذر و اهدای هدایا به معابد و زیارتگاهها جهت به دست آوردن آنچه خواهان آن هستند و یا اعتقاد به زندگی پس از مرگ همیشه وجود داشته که این امرموجب میشد اشیاء مورد استفاده متوفی که گاه قیمتی و گاه کمارزش بودند در گورها و همراه مرده قرارگیرند و سالها پس از گذشت زمان ومتروک شدن آن مکانها به دلایل متعدد مورد تاراج اقوام بیگانه قرار گیرندو به همراه غنایم جنگی دیگر سر از مجموعهها در آورند. اما در یونان چنین نبود این قوم عادت داشت اشیاء نفیس دارای جنبه معنوی را در معابد جمعآوری کند. در روم نیز غنایم جنگی نفیس را در اماکن عمومی چون پارکها و حمامها به نمایش میگذاشتند.از طرفی دیگر به علت عدم وجود نظام مالی و بانکی صحیح، ثروتمندان برای اینکه بتوانند از منافع مالیشان حفظ وحراست کنند، به خریداری اشیاء گرانقیمت پرداختند تا نهتنها ثروتشان حفظ شود بلکه درمقابل چشمانشان آنها را حراست کنند.
در این اثنا رویدادهایی چون انقلاب صنعتی در انگلستان و انقلاب کبیر فرانسه موجب فراهم شدن زمینههای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در جوامع شدند بهطوریکه آثار جمعآوریشده، طبقهبندیشده و با مطالعه در مکانهای درخور به نمایش درآمدند.در این میان بانکها که رسالت مالی، اعتباری و اقتصادی و امانتداری مردم رابر دوش دارند بهعنوان مجموعهدار نه به طور اخص بلکه بهطور اعم نیز شمرده میشدند و میشوند.
هرچند که بانک بهطور اخص مجموعهدار نمیباشد چراکه هیچگونه رسالتی در این راه نداشته است، ولی به طور اعم بانکها مجموعهدارهستند چراکه درطول عمرخود اشیاء گرانبهایی را برای تزیین، نظیر تابلو و یا مجسمهها و... را خریداری کرده اندو یا افرادی به مناسبتهای مختلف هدایایی را به بانکها اهدا کردهاند و یا جوایزی ارزنده را در زمینههای مختلف، دریافت کرده است و یا بهطور خواسته یا ناخواسته افرادی دارای مجموعههایی ارزشمند بودهاند که برای تسویهحساب و یا وثیقه به بانک سپردهاند. به علاوه برخی اسناد و مکتوبات با ارزش که در طول زمان های طولانی به قدمت خورده و صاحب قیمت و ارزش شده اند، بنابراین به هر دلیلی بانک صاحب تعداد زیادی از اشیا ذیقیمت، مادی یا معنوی است که بر اثر مرور زمان جزیی از تاریخچه بانک شده اند که بطورحتم حفظ و صیانت از آن ها، رسالتی است معظم، در قبال میراث ملی جامعه و در راستای پاسخ به مسئولیت خطیر اجتماعی بانک ها.
مناسب است در این مجال، با نگاهی متفاوت و جامع الاطراف متاثر از مسئولیت اجتماعی سازمان ها، تلاش های ارزنده و ثمربخش نظام بانکی را در خدمت به جامعه به تصویر بکشیم و بطور مختصر و اجمالی به معرفی و نحوه شکلگیری موزههای بانکی ایران بپردازیم که بی گمان نقشی ارزشمنددر حفظ میراث ملی، انتقال فرهنگی و ارتقای فرهنگ سرزمین مادری داشته اند.
موزه بانک سپه
اولین بانک ایرانی با سرمایه خالص ایرانی از محل وجوه بازنشستگان ارتش در اردیبهشت 1304 به نام بانک پهلوی قشون با اجاره دو باب مغازه فرش فروشی روبروی مدرسه دارالفنون تهران آغاز به کار کرد.در ابتدا فقط هدف موسسه سامان دادن به امور مالی ارتش بود ولی بعد از یک سال با افزایش سرمایه، هدف بانک ، رفع احتیاجات ایران در امور تجاری و اقتصادی ذکر شد.با گذشت زمان و فرازوفرودهای جامعه ماهیت و اساسنامه و اهداف بانک رفتهرفته دچار تغییراتی گردید و در سال1325 به بانک سپه تغییر نام یافت. از دیدگاه بینالمللی نیز بانک سپه واحدهای بانکی در کشورهایی چون آلمان، ایتالیا و فرانسه دارد و یک بانک بینالمللی نیز در انگلستان دارد.
در مسیر ایجاد موزه بانک سپه، می توان از تیمسار آق اولی مدیرعامل وقت بانک نام برد. وی که هم زمان عضویت و ریاست انجمن آثار ملی ایران را نیز به عهده داشت، از سال 1336 تا سال 1346 به جمعآوری مسکوکات مجموعههای مختلف پرداخته شد. پس از جمعآوری و ایجاد مکانی مناسب در کنار کتابخانه بانک، موزه افتتاح شد و تا سال 1352 بازدید از موزه برای پژوهشگران و افراد عالیرتبه داخلی و خارجی بود سپس بر طبق دستور مدیرعامل وقت، موزه برای عموم بازدیدکنندگان آزاد و رایگان اعلام شد.
موزه بانک سپه دارای مجموعه بینظیری از مسکوکات ادوار مختلف تاریخی و اسلامی میباشد که پس از انقلاب شکوهمند اسلامی موردتوجه بیشتری قرارگرفت و در جهت غنای آن اقدامات اساسی از سوی مدیران عامل وقت صورت پذیرفت.
این موزه غنی و منحصربفرد که از سال 1352 تا 1392 که بهعنوان موزه سکه بانک سپه نامیده می شد، در 14 اسفندماه 1395 با توجه به تنوع آثار و پتانسیلهای عدیدهای که داشت از فضای 350 متر مربعی به یک فضای 1180 متر مربعی انتقال یافت وبه عنوان "موزه بانک سپه" نامگذاری شد.موزه دارای سه سالن مجزا است که طبیعتاً اولین گالری به کمیابترین سکههای ادوار تاریخی(قبل و بعد از مسیحیت) چه حکومت های مرکزی چه محلی که حتی به مدت یک روز تا یک ماه حکومت کرده اند و همچنین حکومتهای اسلامی تا عصر حاضر متعلق می باشد.
دومین سالن با عنوان"گالری نقاشی"متعلق است به تابلوهای نقاشی افرادی چون سهراب سپهری، ایران درودی، رضا مافی، صادق تبریزی و ... وسالن سوم نیز با عنوان" بانک سپه به روایت تاریخ" که بر اساس سرگذشت بانک سپه در گذر زمان با استناد به اسناد و مدارک و عکسها و بازسازی شعبه مشهد متعلق به سال 1336 است که از جذابیت فوق العاده ای در مرور تاریخ شفاهی بانک سپه برخوردار است.
بانک ملی ایران
قانون تأسیس بانک ملی ایران در جلسه مورخ 14 اردیبهشت 1306 به تصویب مجلس رسید و نهایتاً در روز بیست شهریور 1307 در تهران رسماً کار خود را آغاز کرد.
در زمانی که ساختمان صندوق پس انداز بانک (تقریباً روبروی کوچه برلن کنونی) ساخته میشد خانه بسیار زیبایی که در پشت این ساختمان واقع بود نیز خریداری شد. این بنا از زیباترین یادگارهای تاریخی شهر تهران محسوب میشود و متعلق به دوران ناصری است. در واقع این بنای خوشساخت در سال 1291 هجری شمسی توسط معماری به نام محمد معمارباشی معروف به «به بابا» ساخته میشود. در گذرزمان این بنا پس ازخریداری کاربردهای متفاوتی داشته ازجمله دایره فلاحت و کشاورزی، محل پذیرایی میهمانان، باشگاه و نهایتاً کتابخانه تا اینکه در پنجاهمین سالگرد تأسیس بانک ملی هدایا و پیشکشهایی که به بانک از کشورهای مختلف اهداشده را در این خانه نگهداری میکنند یعنی در واقع کلید افتتاح موزه خصوصی بانک ملی ایران در این مکان زده شد.
پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، تصمیم بر آن میشود که تمامی اموال منقول ذیقیمت اعم از خریداری یا اهدایی که سالها در اقصی نقاط ایران متعلق به بانک ملی است جمعآوری و طبقهبندی شود و نهایتا در ساختمان صندوق پس انداز بانک ملی ایران که زمانی شعبه مرکزی بانک ملی بود و مدتها کاربرد بانکی نداشت بهعنوان موزه مورد بهرهبرداری قرار گیرد که البته این امر بهطور رسمی در تاریخ بیست و یکم تیرماه 1396 محقق شد.
بانک مرکزی ایران
در بین سالهای 1336 تا 1339 جمعاً 14 بانک جدید تأسیس شد و در این میان تنها بانک جدیدالتأسیسی که در پی احساس نیاز بهعنوان نهادی حاکمیتی در حوزه پول و بانک شروع به کارکرد تا بتواند بر نظام بانکی کشور نظارت کند و در پی اجرای یک سیاست پولی و اعتباری بهعنوان یک مؤسسه مستقل عمل کند بانک مرکزی بود. بانک مرکزی ایران در هجدهم مردادماه 1339 پا به عرصه گذاشت و در میان اختیارات بانک مرکزی و وظایف آن در قبال دولت و مردم، خزانه جواهرات ملی یا به عبارتی "موزه جواهرات ملی" نیز از جهت حفظ و صیانت و حراست به عهده این بانک است. خزانه فعلی جواهرات در سال 1334 ساخته شد و در سال 1339 با تأسیس بانک مرکزی ایران به این بانک سپرده شد و اما اقلام جمعآوریشده در این خزانه عموماً جواهر و گوهر و نفایسی است که قدمت بعضی از آنها به قبل از صفویه میرسد که توانسته است جذابیت فوق العاده ای را به نمایش بگذارد.
بانک کشاورزی
بانک فلاحتی در آغاز بهعنوان شعبهای از بانک ملی شکل گرفت و سنگ بنای آن در سال 1309گذاشته شد. بانک مذکور همچون سایر بانکهای قدیمی کشور دارای کتابخانه و موزه است (کتب تخصصی و اشیایی که گذر زمان ارزش آن را به ما نشان میدهد) در ساختمان مرکزی کتابخانه پژوهشی- تخصصی به وسعت 303 مترمربع وجوددارد که در سال 1340تاسیس شده و برای همکاران و پژوهشگران مورد استفاده می باشد. این کتابخانه در طبقه دوم این ساختمان قرار داردکه اسنادی چون بنچاق های قدیمی دفاتر اندیکاتوری با دستخط استاد شهریار، اسناد قدیمی و تعدادی از اشیاء قدیمی بانکهای ادغامی آن دیده میشود و همچنین در طبقه دوم تابلوهای ارزشمند هنرمندان نقاش کشور به نحو بسیار زیبا و درخور و شایستهای در راهروها و کریدور به نمایش گذاشته شده است.
بانک تجارت
بانک تجارت از ادغام دوازده بانک به ثبت رسید و درنهایت با مالکیت دولت جمهوری اسلامی ایران در تاریخ بیست و نهم آذرماه 1358 آغاز به کار کرد. ساختمان بانک تجارت که در ضلع شرقی میدان امام خمینی(ره) با نمای آجری زیبا خودنمایی میکند، سابقاً ساختمان عمارت خورشید نام داشت. درواقع این مکان منزل شخصی میرزا قهرمان امین لشکر بوده، که در سال 1292 هجری قمری ساخته شد ولی در سال 1306 تخریب وبه جای آن بنای کنونی ساخته شد ودرسال 1308 افتتاح شد. موزه بانک تجارت، درسال1381با بهرهبرداری ازیک طبقه ازساختمان فعلی بانک تجارت که دارای چهارطبقه است، افتتاح شدکه باتنوع آثارپربهاءو ساختمانهای متعدد قدیمی و ارزشمندی که از بانک های ادغامی باقیمانده، در مسیر غنابخشی و آغازی دوباره است.
بانک پاسارگاد
بانک پاسارگاد بانکی با مالکیت خصوصی است که در بیست و دوم شهریورماه 1384 فعالیت خود را آغاز کرد. بانک پاسارگاد، در واقع دارای اولین موزه هنرهای تجسمی معاصر بانکی است و با آثار هنرمندان معاصر، برای اولین دوره نمایش ،تعداد 194 اثر از آثار ارزشمند و منحصربفرد گنجینه خود را در 14 مهر 1388 در موزه صبا و فرهنگسرای هنر به نمایش گذاشت.
این مقاله سر آغازی است بر سلسله مقالاتی در مورد جایگاه فرهنگی و آثار گوناگون موزه بانک سپه تا نه تنها این مجموعه ارزشمند به همکاران عزیز و تمامی علاقمندان عرصه فرهنگ و هنر شناسانده شود، بلکه برای تبادل فرهنگی و همچنین گسترش و ایجاد ارتباطات فرهنگی موزه های بانکی گامی اساسی برداشته شده باشد.